HET VERSTELLEN: EEN VERDWENEN BEROEP | NL
Sinds de uitvinding van Lodewijk Van Berquem in 1476 tot begin van de XXI eeuw had, buiten de drijfkracht, het slijpen bijna geen evolutie gekend.
Als men oud slijpsel ziet moet men toegeven dat dit een zekere “charme” heeft, vooral in antieke juwelen en dan reist de vraag: hoe hebben deze slijpers die diamanten kunnen slijpen zonder de steen te zien? Bijna blindelings en met primitieve gereedschappen. Het antwoord is “team work”, een perfecte samenwerking tussen de versteller en de slijper. De versteller was de trouwe helper van de slijper en deze kon, als hij plichtsgetrouw zijn werk verrichtte, hem ten zeerste vooruithelpen. De rol van de versteller bestond erin te zorgen dat de slijper vlugger en het juiste werk kon creëren. Door hem leverde de slijper meer werk af en haalde hij er ruimschoots het loon uit, dat aan de versteller betaald moest worden.
De versteltangen, zijnde 2 ijzeren “bledden” met 2 rond uitgeholde bekken, metende 30 à 35 cm lengte en 2 cm breed of een lepelvormige tang. Een dezer tangen, de lepeltang, was bestemd om de verhitte doppen vanuit de gasbekken op de verstelblok te plaatsen. De andere tang dient om de dop na de bewerking in de bluschpot te dompelen om te laten afkoelen, deze werd de “bluschtang” genoemd.
De opmaaktang bestaat uit dezelfde samenstelling en afmeting als de vorige tangen. Met dit verschil dat zij in plaats van uit een gebogen bekken uit een schuin afgepunt bekken bestaat, de opmaaktang dient tot het opmaken van doppen.
De versteltang, dienende tot het verstellen van de stenen. Zij bestaat uit 2 bledden en meet 5 cm lengte, en is 1 cm breed. Deze tang is evenals de opmaaktang schuin afgepunt.
De doppengieter, dient voor het opgieten der doppen en bestaat uit een geheel in koper. Van onder even breed als de op te gieten doppen, schuins naar boven aflopend met een hoogte van ongeveer 3 cm. Deze vorm is vanonder en vanboven open. Aan deze vorm is een steel waaraan een houten handvat kon bevestigd worden. Een gietlepel (soort soeplepel) voor het smelten van het soldeer en een gietplaat, zijnde een ijzeren plaat van een dikte van 5 mm.
Het verstellen
Het plaatsen van de te slijpen steen in den dop geschiedt door verwarming van het soldeer, dat daartoe in kneedbare toestand werd gebracht. Door middel van de lepeltang haalde de versteller de dop uit het vuur en plaatste hem in het verstelblok, een bekervormig voorwerp; daarna gaf hij al knedende de kegel vorm aan het soldeer, waarna de steen bovenin werd gezet. Vervolgens werd met de versteltang en de vingers het soldeer rondom bijgewerkt, “aangestreken” en nadien werd de dop in den bluschbak afgekoeld. De slijper kon dan de dop in zijn tang steken en beginnen te slijpen. Telkens wanneer een vlakje of een verstel was geslepen, werd de dop terug uit de tang genomen en de versteller plaatste de steen zo dat een nieuw onbewerkt gedeelte kon geslepen worden. In Duitsland, rond diezelfde periode, waren het de slijpers zelf die de steen verstelden, dus op een nog meer primitieve wijze. Zij gebruikten bij het verstellen geen versteltang, maar een zeemleren lapje waartussen zij met de zo beschermde vingers en met beide handen het soldeer op kneedden. Het verstellen eiste grote vaardigheid en vlugheid, daar men soms voor meer dan een slijper tegelijk moest verstellen en dus de slijpers moest kunnen bijhouden. Bovendien was de versteller belast met het observeren van het slijpproces. De versteller moest aangeven hoe het blootgestelde gedeelte van de steen moest geslepen worden en met het oog op het gedeelte dat zich in het soldeer bevond. De versteller gebruikte streepjes, kruisjes enz., die allen een bijzondere betekenis hadden, al naargelang zij vóór of achter het te slijpen facet geplaatst waren.
|
